“Metrolijn pas af ‘als de varkens vliegen'”. Dat was de openingskop van de Volkskrant van vandaag. Amerika-corrrespondent Diederik van Hoogstraten in de bocht: hij heeft een handje van te letterlijke vertalingen. Amerikanen zeggen ‘when pigs fly’, wij zeggen ‘met Sint Juttemis’ of voor mijn part (niet geschikt als krantenkop): ‘als Pasen en Pinksteren op één dag vallen’. Maar ik betrapte me erop dat ik me nu eens niet ergerde, en die vliegende varkens eigenlijk wel leuk vond. Fout, maar grappig. Ze mochten blijven van mij.
Tweeënhalf jaar geleden zette ik een punt achter het vertalen en ondertitelen. Als afsluiting van die periode, als een soort apologie, schreef ik voor het Cultureel Supplement van NRC Handelsblad een artikel over het mooie, maar moeizame beroep van ondertitelaar. Het is hier te lezen.
Tot voor kort kroop het vertalersbloed nog waar het niet gaan kon. Dat wil zeggen: te letterlijke vertalingen, vertaalfouten, vertalingen waar anderszins het origineel doorheen schemerde, voelde ik als een klap in het gezicht, een belediging van het nederige maar edele vak van vertaler. Ik bewaarde ze om er ooit een bloemlezing van te maken. Maar die tijd is voorbij. Sinds vanmorgen. Tweeënhalf jaar na mijn ‘officiële’ afscheid, heb ik mijn vertalershoed écht aan de wilgen gehangen. (Wat niet wil zeggen dat ik nooit meer een leuke blooper of mooie vertaalvondst zal signaleren.)
Maar is die kop wel zo fout? De gewraakte uitdrukking stond tussen aanhalingstekens, kennelijk om aan te geven dat die letterlijk was overgenomen. Tenslotte worden de woorden van een Amerikaan aangehaald, en die zou nooit de term ‘sint-juttemis’ gebruiken. De uitdrukking ‘met sint-juttemis’ zou een Hema-vertaling hebben opgeleverd. ‘When pigs fly’ is inderdaad veel leuker dan ‘met sint-juttemis’, de strekking is volstrekt duidelijk en ‘als de kalveren op het ijs dansen’ is te lang voor een kop. Wordt Van Hoogstraten in dit geval niet onterecht afgerekend op te letterlijk vertalen, omdat hij daar nu eenmaal een handje van heeft?
Je hebt gelijk, die aanhalingsteken maken het minder ‘fout’. Maar lui is het natuurlijk wel, om een Engelse uitdrukking letterlijk te vertalen en er dan maar aanhalingstekens omheen te zetten. Al levert het in dit geval dan wel weer iets grappigs op. ‘Sint-Juttemis’ is in mijn ogen zeker geen HEMA-vertaling. Als je daar tenminste mee bedoelt wat ik denk: Woolworths vertalen met ‘HEMA’, of Tottenham Hotspur met ‘Ajax’ (vandaar dat ondertitelaars het over Ajax-vertaling hebben).
Je hebt gelijk. Ik denk dat je de kop zoals die nu boven het artikel staat alleen kunt gebruiken als je die in (bijvoorbeeld) de openingszin toelicht: Voor de metro in Manhattan is het eind van de tunnel voorlopig nog niet in zicht, althans volgens lezers van de Daily News, die op de vraag wanneer ze dachten dat de metro af zou zijn in overgrote meerderheid het vakje voor het antwoord ‘when pigs fly’ aankruisten. Of zoiets. Maar de kop heeft de gemoederen in Vertalië in ieder geval flink in beroering gebracht. Veel van mijn collega-boekvertalers houden vol dat het ‘fout’ is. Sommigen vinden het gewoon fout en wijzen erop dat je het in een boek ook niet honden en katten laat regenen, anderen vinden het fout omdat de schrijver de letterlijke vertaling niet toegelicht en daarmee de suggestie wekt dat die Engelsen en Amerikanen het weer veel leuker en creatiever weten te verwoorden dan wij, met onze saaie taal, terwijl het een staande uitdrukking is.
Leuk om te weten, van die heftige discussie onder de boekvertalers. Ik heb (eindelijk) de link naar jullie site toegevoegd!